نور، آشنایی با لایه های نورپردازی

عملکرد نور

نور در معماری دارای دو عملكرد اصلی است: از یك سو عمل (دیدن) را میسر می كند و از سوی دیگر (ارتباط بصری) به وجود می آورد. عملكرد اول بیشتر ویژگی های كمی، و عملكرد دوم ویژگی های كیفی نور را دربرمی گیرد. برای رسیدن به یك نتیجه خوب، باید به هر دو عملكرد توجه شود.
در نورپردازی محیط های كار، عملكرد نوع اول اهمیت بیشتری دارد. برای ایجاد یك محیط روشن با نور مناسب كه بتواند رضایت بصری بخش عمده كاربران یك فضا را جلب كند، ویژگی های كمی نظیر مقدار شدت روشنایی، میزان یكنواختی نور، عدم خیرگی و ویژگی هایی از این قبیل در الویت قرار می گیرند.
در عملكرد نوع دوم، استفاده از نور به قصد ایجاد روابط بصری انجام می گیرد. هدف طراح خلق تاثیرات بصری است و الویت ها تغییر می كنند. در اینجا ناظران از چشم بیشتر برای (نگاه كردن) استفاده می كنند تا (دیدن). این نور در محیط تفاوت ایجاد می كند و به عنوان وسیله ای برای برقراری ارتباط و انتقال اطلاعات استفاده می شود. هر چه چیزی یا مكانی روشن تر و درخشان تر باشد موفقیت بیشتری در جلب توجه انسان دارد. این اصل هم برای اشیای موجود در فضا و هم برای جهت یابی در محیط صدق می كند. این روش باعث می شود كه شخص با سرعت و دقت بیشتری با فضا ارتباط برقرار كند، مسیر خود را راحت تر پیدا كند و ادراك صحیح تری از فضایی كه در آن قرار گرفته، داشته باشد. در این حوزه، توجه به ساختارهای فضا و تاكید بر عناصر اصلی معماری حائز اهمیت است. نور می تواند بدون ایجاد تغییرات فیزیكی، نمود و سیمای یك محیط را عوض كند. نور نگاه را هدایت می كند، درك و حس را جهت می دهد و توجه را به جزئیات ساختاری جلب می كند. نور فضای بخش بندی شده را مرتبط، و فضاهای ویژه را برجسته می كند و فضای داخلی و خارجی را به هم می پیوندد.

آشنایی با لایه های نورپردازی

اصل لایه بندی، چهارچوبی برای فهم و دستیابی به تركیب های مناسب در طراحی روشنایی ارائه می كند. هر لایه از نور، وظیفه خاصی برای روشن كردن محل های مشخص دارد كه می توانند برای پدید آوردن سناریوهای مختلف با هم تلفیق شوند. (برگرفته از: كارلن، مارك، مبانی طراحی نورپردازی، ترجمه محمد احمدی نژاد، اصفهان: خاك، ١٣٨٥.) لایه های اصلی نورپردازی عبارت اند از: لایه وظیفه ای- لایه محیطی- لایه تاكیدی- لایه تزئینی- لایه ایمنی. چراغ ها ممكن است به بیش از یك لایه متعلق باشند:

• استفاده از چراغ های تزئینی برای تامین نور محیطی مانند لوسترها و آویزها
• استفاده از یك چراغ برای نورپردازی وظیفه ای و تاكیدی
• استفاده از چراغ های تزیینی برای نورپردازی وظیفه ای یا تاكیدی مانند چراغ های مطالعه دكوراتیو

نور، لایه وظیفه ای:

این لایه، وظیفه تامین روشنایی برای كاركردهای چشمی را دارد و غالبا در جاهایی به كار می رود كه قرار است در آن كار یا وظیفه فیزیكی مانند راه رفتن، مطالعه، تماشای تلویزیون و... انجام شود. طراحی روشنایی با شناسایی و سپس حل كردن نیازهای كاركردهای چشمی و موضوعات وظیفه مدار آغاز می شود. ابتدا باید كاركردها را مشخص كرد، در حقیقت باید به جست و جوی وظایف كاربردی نورپردازی در فضا پرداخت. گام بعدی در این مسیر تلفیق كمیت نورپردازی (مقدار شدت روشنایی) با كیفیت محسوس نورپردازی (آسایش بصری) است. بهتر است مسائل زیباشناختی و ارتباط بصری در حاشیه قرار گیرند، تا هنگامی كه مسائل كاربردی حل شوند.  (برگرفته از: كارلن، مارك، مبانی طراحی نورپردازی، ترجمه محمد احمدی نژاد، اصفهان: خاك، ١٣٨٥.)

نور، لایه محیطی:

نقش نورپردازی محیطی، فراهم كردن روشنایی لازم در كل محیط است. این نور، دیدن افراد و اشیای داخل محیط را تضمین میكند. از ویژگی های آن ایجاد نور یكنواخت و كنتراست كم در فضا است. ریچارد كلی (1977-1919) كه از پیشگامان نورپردازی كیفی در معماری است از این نور تحت عنوان (Ambient luminescence) یاد میکند. وظیفه نورپردازی محیطی، تامین نوری است كه به سرار فضا بتابد و شناخت بصری مقدماتی را ممكن كند. این نور به انسان توانایی جهت یابی می دهد و انجام فعالیت ها را تسهیل میكند. میزان نور محیطی با توجه به روشنایی لازم برای لایه وظیفه ای و كانسپت طراحی تعیین می شود. اگر نور محیطی به میزان قابل ملاحظه ای از نور وظیفه ای در فضا كمتر باشد، كنتراست میان نور محیطی و نور وظیفه ای افزایش میابد و فضا رویایی تر به نظر می رسد. از سوی دیگر، اگر سطح نور محیطی تقریبا به اندازه سطح نور وظیفه ای باشد، فضا روشن تر به نظر میرسد. (برگرفته از: كارلن، مارك، مبانی طراحی نورپردازی، ترجمه محمد احمدی نژاد، اصفهان: خاك، ١٣٨٥.)

نور، لایه تاكیدی:

ایده اصلی برای استفاده از لایه تاكیدی، جلب توجه افراد به یك شی یا عنصر معماری نورپردازی شده است كه با استفاده از كنتراست درخشندگی بین سوژه و پس زمینه حاصل میشود. ریچارد كلی این نور را Focal glow نام گذاری میكند. روشن كردن یك درخت، یك مجسمه یا حتی یك دیوار می توانند نمونه هایی از این نوع نورپردازی باشند.

نور، لایه تزئینی:

به طور كلی ویژگی های ظاهری و تاثیرات بصری بیش از مقدار روشنایی در این لایه اهمیت دارد. سومین نوع نور معرفی شده توسط ریچارد كلی (Play of briliants) جزو این لایه قرار می گیرد. این فرم از نور، از این نظریه نشات می گیرد كه نور نه تنها می تواند توسط انسان را به جزییات جلب كند بلكه خود آن نیز می تواند حاوی اطلاعاتی باشد. این نور میتواند سفید یا رنگی باشد. توجه به جزییات معماری، طراحی داخلی و نوع چیدمان در این لایه اهمیت زیادی دارد. این لایه را میتوان به دو گروه اصلی تزئینی و روشنایی تزئینی تقسیم كرد.

• چراغ های تزئینی: شكل ظاهری این چراغ ها اهمیت زیادی دارد و حتی موقعی كه روشن نیستند می توانند به علت ویژگی های ظاهری، محل نصب دور از انتظار و یا دلایل دیگر توجه افراد را به خود جلب كنند. این چراغ ها معمولا نور لایه محیطی یا وظیفه ای را نیز تامین میكنند.
• روشنایی تزئینی: هدف از این نوع روشنایی خلق اتمسفر خاص و ایجاد ارتباط بصری و جلوه های زیبا است. در بیشتر مواقع این چراغ ها با معماری ادغام می شوند. آن ها را میتوان بر اساس ظاهر و نوع نوری كه تولید میكنند تقسیم كرد:

1. چراغ هایی كه معمولا شكل ظاهری قابل توجهی ندارند ولی نورهای مضمون دار یا نور دو طرفه، سه طرفه و ... و یا رنگی تولید می كنند. از تركیب این نورها باهم میتوان بافت خاصی ایجاد كرد و جلوه های بصری جالبی به وجود آورد.
2. نشان گرها: این چراغ ها دارای اندازه كوچكی هستند و توان كمی دارند. معمولا به صورت توكار در دیوار و زمین یا به صورت روكار بر روی سطح دیوار در ارتفاع پایین نصب می شوند. از آن ها برای نشان دادن راه ها و مسیرها و مشخص كردن مرز بین فضاها و ... استفاده می شود.
3. نورهای خطی و یا مخفی: این نورها معمولا توسط نوارهای LED ایجاد می شوند كه در حلقه های سه تا پنج متری تولید می شوند و از آن ها برای روشن كردن جزییات معماری مانند گوشه های سقف یا دیوار استفاده میكنند.
4. نورهای رنگی

نور، لایه ایمنی:

روشنایی حاصل از این لایه باید بتواند در زمان های اضطراری كه یه قطع برق و وقوع خاموشی می انجامد روشنایی كافی برای هدایت افراد به خارج از ساختمان را ایجاد كند. علاوه بر چراغ های ایمنی كه برای تعیین روشنایی بكار می روند استفاده از چراغ های علائم نجات نیز ضروری است. این چراغ ها دارای علائم گرافیكی نشان دهنده راه های فرار ، خروج و ... هستند. خوانایی این علائم اهمیت زیادی دارد و از این رو ابعاد و درخشندگی آن ها باید مطابق قوانین و استاندارد ها باشد.

منبع: کتاب اصول و روش های نورپردازی، ساناز امید

- مطلب پیشنهادی: نورپردازی اتاق خواب را اصولی با نکات کلیدی و روش های صحیح طراحی کنید.